المسائل الصاغانیة (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| تاریخ نگارش | اوایل قرن پنجم هجری قمری |
| موضوع | مسائل فقهی |
| سبک | پرسش و پاسخ |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | سیدمحمد قاضی |
| تعداد صفحات | ۱۷۶ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کنگره جهانی هزاره شیخ مفید |
| محل نشر | قم |
المسائل الصاغانیه از نوشته‌های فقهیِ شیخ مفید (۳۳۶-۴۱۳ق) فقیه و محدث شیعه در بغداد است. این کتاب، در واقع یک نامه، شامل جواب نویسنده به ده پرسش فقهی ارسال شده برای وی توسط فرد شیعی از صاغان (در ناحیه مرو) است. یک فقیه حنفی در این منطقه، دیدگاه شیعیان را در این مسائل، خلاف قرآن و سنت و اجماع فقیهان مسلمان دانسته و به تحریک و بی‌احترامی علیه آنان دست زده بود. مؤلف در پایان کتاب، به مواردی از فتواهای ابوحنیفه اشاره کرده و آنها را بدعت و خلاف شریعت اسلامی نشان داده است.
نویسنده
محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶ ۴۱۳ق) مشهور به شیخ مفید، فقیه و محدث شیعه در بغداد، هم‌زمان با خلافت بنی‌عباس بود. از آثار این فقیه، المُقنَعَة در علم فقه، اوائل المقالات در علم کلام، و الاِرشاد در تاریخ امامان است.
نام و انگیزه
شیخ طوسی و نجاشی دو شاگرد شیخ مفید، از المسائل الصاغانیه در فهرست آثارش نام نبرده‌اند. در آخرین سطر کتاب، نویسنده از عنوان "المسائل الصاغانیه" استفاده کرده که نام کتاب شده است. عبدالکریم سمعانی (۵۰۶ ۵۶۲ق)، عالم و تاریخ‌نگار، در کتاب الانساب، صاغان را روستایی در مرو (ترکمنستان فعلی) نوشته و چند عالم منسوب به آنجا را نام برده است.
کتاب المسائل الصاغانیه، در واقع جواب ده پرسشی است که فردی برای شیخ مفید فرستاده و او در جواب، بدون ذکر نام و مشخصات ارسال‌کننده مسائل، از وی تشکر کرده و گفته که پرسشگر بخاطر تحریکات شیخی از اصحاب رای (پیروان ابوحنیفه) در منطقه‌اش علیه شیعیان این‌کار را کرده است. فرد تحریک‌کننده، اقداماتی در دشمنی علیه عالمان شیعه و متهم کردن آنان به بدعت در احکام دین انجام داده بود. مؤلف نوشته که این فرد، با مطرح کردن این ده مسأله، قصد داشته نسبت گمراهی و خروج از دین و مخالفت با نص قرآن به پیروان اهل‌بیت (ع) بدهد و به آنان بی‌احترامی کند.
مفید هدف خود را برطرف کردن تردید و نشان دادن حقیقت به فردِ سؤال‌کننده گفته و در انتهای نامه، برای او فتواهایی از ابوحنیفه را بیان کرده و آنها را بدعت شمرده است. مفید می‌نویسد فقیهان دیگر با این نظرات ابوحنیفه مخالف بودند و افراد عاقل نیز آن را درک می‌کنند و هدف وی، آگاهی پیروان ابوحنیفه است.
محتوا
المسائل الصاغانیه در ۱۱ مسأله تقسیم شده که ۱۰ مسأله آن درباره موضوعات زیر است. مفید، در مسأله یازدهم، تعدادی از فتاوای ابوحنیفه را شرح داده و آنها را بدعت و خلاف قرآن و سنت نبوی دانسته است.
- ازدواج مُتعه: نویسنده در ۱۴ فصل، ازدواج موقت را از قرآن و سنت نبوی و عقل بررسی کرده و فتواهای ابوحنیفه را به نقد کشیده است.شیخ مفید در نخستین بخش کتابش مطرح کننده اشکالات را مُتَفقّه معرفی کرده (که بهره ای از فقه و فهم احکام دین ندارد) ولی خودش را فقیه اهل عراق پنداشته و به همین جهت با سفاهت و بی خبری از قرآن و سنت شیعه را متهم کرده که با پذیرفتن درستی ازدواج موقت(متعه) به زنا اقرار کرده است. در حالی که این شیخ سفیه و نادان با این اتهام از نظر قرآن و سنت محکوم به حد قذف است زیرا تمام شیعیان اتفاق دارند بر این که زن و مرد در ازدواج موقت مرتکب زنا نشده‌اند.شیخ مفید درادامه افزوده است که از این شیخ پیرو ابوحنیفه بسیار تعجب است که در حالی شیعه را به اسم مشروعیت ازدواج موقت محکوم به زنا می‌کند که امامش ابوحنیفه کسی را که مادر و دختر و خواهر و دیگر محارمش را به عقد دربیاورد و با آنها آمیزش هم داشته باشد به جهت عقدی که خوانده زناکار محسوب نمی‌شود هر چند علم داشته باشد که اینها محارم او هستند و ازدواج با آنها بر او حرام هستند.
- باطل نشدن ازدواج کافر ذمی پس از مسلمان شدن زنش
- جواز یا حرمت عاریه‌دادن کنیز در فقه شیعه و شهادت زور در فقه حنفی
- ازدواج هم‌زمان با عمه یا خاله زن. مؤلف بین روایات نهی از این ازدواج و اباحه آن، جمع کرده است.
- سه طلاق در یک مجلس، یک طلاق است.
- عدم وقوع طلاق و ظهار با سوگند
- زن از رباع زمین شوهرش، ارث نمی‌برد.
- حَبوه (انگشتر و شمشیر و لباس میت)، به بزرگترین پسر ارث می‌رسد.
- اگر مردی، زنی را بکشد، صاحب قصاص، هم حق قصاص دارد و هم باید نصف دیه را بدهد.
- دیه بُریدن سرِ مرده، برابر دیه جنین است.
نقد چند فتوای ابوحنیفه
در بخش آخر کتاب، شیخ مفید چند نظر فقهی امام حنفیان را در باب‌های مختلف مانند طهارت، نماز، زکات و ازدواج آورده و آنها را باطل شمرده است. فصل پایانی کتاب مفید اشاره کوتاهی است به برخی از سرفصل های بدعت‌های ابوحنیفه در زمینه های مختلف( که نشانگر گمراهی و کم دینی اوست) مانند: حلال شمردن خمر، اسقاط حدود، مباح دانستن ارتباط با محارم، بی اعتنایی به خون مسلمانان و...
نگارش و نشر
در ۱۴۱۳ق/۱۳۷۲ش با برگزاری کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در قم، مجموعه آثار او شامل المسائل الصاغانیه چاپ شد. در تحصیح و تحقیق این کتاب (۱۴۸ صفحه) از سه نسخه دستی استفاده شده است؛
- دو نسخه در کتابخانه مرعشی قم وجود دارد که هر دو ناقص بوده و به خط نسخ و بدون تاریخ و نام نویسنده، همراه نوشته‌های دیگر از شیخ مفید نگه‌داری می‌شود.
- نسخه سوم نیز بدون عنوان کاتب و تاریخ و با خط نسخ در کتابخانه مجلس ایران قرار دارد.
پانویس
- ↑ نجاشی، الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۹تا۴۰۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۸.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ص۲۵۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹و۳۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹و۳۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۱۲و۱۴۸.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳تا۱۴۸.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۱تا۶۴.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۱تا۶۴.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۲-۳۳.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۶۵تا۷۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۱تا۷۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۷تا۸۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۷تا۸۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۸۳تا۹۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۹۳تا۹۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۹۷تا۱۰۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۳تا۱۰۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۷تا۱۱۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱تا۱۱۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳تا۱۴۸.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۸.
- ↑ قاضی، مقدمه کتاب المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۵و۱۶.
- ↑ قاضی، مقدمه کتاب المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۵و۱۶.
منبع
- سمعانی، عبدالکریم، ، هند، حیدرآباد، مجلس دائرةالمعارف عثمانیة، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، ، تحقیق: سیدمحمد قاضی، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- قاضی، سیدمحمد، مقدمه کتاب ، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.